Dashunova prrallën e Narqizit me të tanë hovin e gjakun tim prendveruer. E
gjithëkund e gjithëkah kërkoj-shem pasqyra ku m’u pasqyrue.
Narçiz e quejta veten ndër ditët e rinis së parë, tue mos parandie asokohe sa
trishtim ma vonë do të më shkaktonte ky emër luluer. Po a s’janë të freskëta edhe
lojnat e fëmijnis dhe të shëndetshme dhe të pafajshme? Mandej, kur rritemi në
moshë, a nuk i përsërisim me tjera mend, don me thanë pëmjimend? E atëherë nuk
zhvillohen të njoma e tië pastra si dikur, por të turbullta edhe dobsuese të trupit e
të shpirtit.
Qyshë në fmijni dashunova ujnat si të rrjedhëshëm ashtu t’amullt, valët
pasqyruese, sipërfaqet kristalore shum tërhjekse për Narçizin andërrtar.
Mbaj mend nji natë kah gjymsa e majit. Nji natë pa hanë. Shkodrën e kishte
mbulue an e kand errësija, nji erresi e rraset qi nuk lente me pa nji pllambë para
vetes. Oborri i shtëpis kishte humbë si i mbytun në fundet e nji deti në ngjyrië
karaboje me gjith manda, me bli shatorr e me tandë. At errësi e dendësonte edhe
ma tepër heshtimi qi mbështiellte gjithëshkafen si në nji mbulojë të murrmë. Erëza
gjethësh e bimësh gufuese, mbi të cilat zotnonte fryma nxitëse e lulemustakut,
rrijshin si pezull në paluejtësi t’ajris.
Pak net m’a përpara nën rrezet e hanës, qi prarojshin kopshtije e mure, lagjet e
Shkodrës kumbojshin nëpër valavitje galduese të shrregullavet. Tashti qi Shën
Gjergji i parë e i dyti kishin kalue, qyteti pushonte në paq të plotë, si i lodhun prej
qejfit të valleve. Vetëm qielli vlonte ply me hyj, mbi at errësi të pamasë: hyj me
dri-ta të largëta qi shëndritshin heshtazi, nalt, shum nalt, në hapësina eprore prej
kah asnji rreze nuk arrinte me ndriçue dhen.
M’u duk se në largësi po tingullonte si nji za i marrun, por depërtues. U vuna në
ndëgjim. Nuk zbritte ai za prej rrathve të qiellit ku Byku i Kumbarës shkëlqente
bardhulluer në gjasë të nji udhe misterjoze shtrue me pluhun margaritarësh. Prej
kah vinte atëherë? As unë nuk e kuptova. Sigurisht nga nji largëi e madhe apo
ndoshta edhe prej nji vendi t’afërm, t’afërm fort: prej thellësis të shpirtit t’im.
Më dukej se njofta n’at za shushurimën e ujnavet qi përshkojhë kryq e tërthuer
tokën shqiptare.
Shqipni, nuse e ujnavet, ambëlsija e gjallë e jote freskon andrrat e netve të mija.
Zbresin gëzueshëm prej bjeshke në jalli Drini e Mati e Arzeni e Semeni e Vjosa
tue endun valle si krushq djalosharë të kapun dora dora. E kurr kanga e tyne nuk
men. Edhe në ditët ma të zeza mjerimi, ajo kangë kumbon e përhapet si nji
epithalam urimtar.
Nji lum tjetër më rrëmbei papritmas në shkulmet e vet të turrshëm. Gjaku shqiptar
qi nuk shtërret kurr por, si ecin valët e Drinit prej grykës në grykë e prej lugjes në
lugje, edh’ai rjedh prej katragjyshavet ndër nipa, mot në mot. Lum i pasun qi nga
burimet ma të lashta të fisit njerzuer, shkumbon përherë bujar e i fuqishëm n’amë
shenjue nga vetë gishti i Perëndis.
Unë e ndjeva veten si për shorti pjesë e atij lumi.
Dada, qi rriti në gjuj të vet prindin tim njiherë edhe ma vonë mue, më tregonte:
“Në natë maji të fali Zoti mun ke rraja e drandofillit qi lulzon afër pusit. Nuk dij
mirë kush të solli n’oborr t’onë. Ndoj engjull i bardhë tue rrëshqitë gjatë njaj rrezje
hane a por Floçka e Pusit qi njef udhat e nëndheshme dhe u a bjen nanave fmijt
nga mbretnit e largta t’Agimit. Unë në të zbardhun të dritës, kur dola me mjel
lopën në Kullë të sanës, të gjeta tue kja, lakuriq rrazë drandofillit, krejt i ndragun
me dhe të rime prej brymës së mëngjesit. E të mora e të çova te nana e jote qi të
pritte. E të kemi la dhe të kemi lidhë në djep të ngjyrshëm punue në Krye të
Pazarit dhe të kemi mbulue me bohçe të kuqe”.
Buzëveshkun, gojë pa dhambë, dada plakë i a ndolli gjumin kërthinit n’at djep, tur
i urue ndër ninullat ma të ndritshmin fat dhe ia praroi, kur u ba camerdhok, shtigjet
e para të jetës me dritë ari prrallash. Kush do t’a ligjrojë lavdin t’uej, o plaka
arbnore? Ju me tregimin gojëthanash krenare i a bani të madhe zemrën nji populli
të vogël.
E n’errësin e rrasët dhe në heshtimin e thukët të natës së majit m’u kujtue
papritmas tregimi i dadës dhe zbrita n’oborr. Tue u drejtue n’terr me hamendje,
shkova deri te pusi, si i ngrehun nga nji fuqi shortare.
Ndiejshëm në terr pranin e drujvet me degë të rrëfatuna mbi oborr nëpër të cilat i
kërthndezët qarkullonte
tharmi i prendverds; ndiejshëm frymëmarrjen e gjethvet të rij; ndiejshem haren e
ndrydhun të kokrrave qi rriteshin të strukuna në njomësinën e gjethvet edhe
lëvitjet e pazanshme në zemër të pemve të langut qi ambësohej e shëndrrohej në
musht; ndiejshem tyftajën e freskët qi nëpër grykë guri të skalitun lëshonte uji i
thellë i pusit.
Me pa nuk shifshem kurmjisend.
Por, çuditnisht, ndiejshem e ndëgjojshem pa e pa, në terr t’asaj nate së vokët
prendvere, edhe Shkodrën qi
shtrihej përtej mureve t’oborrit si e rrëmbyeme në nji andërr plot parandiesi
tragjike nën hyllësit e largëta qi
dridheshin në hapësinat e pamatuna të kupës qiellore. E përtej Shkodrës, ndër male
të Shqipnis, veshi dallonte në heshtim zanet e ndryshme të krojeve, të shenavet, të
lumejvet.
Me duer të ndeme para meje, tue shëndrrue hapat me kujdes, kërkova grykën e
pusit. Kah e përkita, rrasa
e ftoftët më dha nji të dridhun andjeje në trup. Gjaku u tund nëpër të gjitha
gjymtyrët e mija. Ai uj i pusit nëpër udha të nëndheshme vinte nga malet.
Përziheshin në të vala e Kirit dh’e Drinit. E Drini mbledh prrojet e maleve të
Toskënis e të Shqipnis së mesme.
Edhe unë ishem pus dhe zemra e ime nëpër vijë breznijsh jetike mblidhte gjakun
arbnuer prej hapsinave e
prej moteve ma të largëta.
Aty afër, pranë nji drandofill të lulzuem, në nji maj të dikurshëm, kishte zanë fill
stina e ime njerzore.
Ndiejshem shpirtin tue u zgja prej atij oborri, rre thue e ndry në ledhe të nalta, tue
u zgja nëpër lagje të Shkodrës, nëpër fusha e male të Gegnis, nëpër krahina të
Tosknis, edhe nëpër vise të hueja ku jetojnë njerëz të gjakut arbnuer.
Por s’ishte nji ndiesi e qartë. Si nji mjegull e hollë e mbështillte. Zemra këndellej
në fuqin e saj nësa mendja tepër e re lodhej në perpjekje me ia përfshi madhënin.
Nji dashuni e hapët dh’e panjoftun m’a joshte zemrëën tue e shqetësue.
Vuejtja, vetëm vuejtja i dhuron dritë përvojës, jo krenija qi kërrkon në moshë
rinore burimin e endireve dhe të mirakandjeve.
Urti, Urti, hyjneshë e moshës së pjekun, vetëm ti na shpëton prej rrembimeve të
trillit dhe na qet në hullin e arsyes. Por pjekunija qi ti na sjell paguhet me shum lot
e therorzime.
Asokohe, në stiniën lulzuese të rinis, kot i bajshem thirrje ndër tundime të
ngjyrëshme Urtis sepse vesket e botës dilshin përherë ma të forta e ngadhnjejshin.
Në kundërshtim me Urtin, e cila mëson me qenë i përvujtun, Narçiz unë dikur e
quejta veten, pse ky emër i ershëm m’u duk se i përshtatej poezis s’eme qi kërkonte
burime endiresh ku m’u pasqyrue. U prira mbi çdo pasqyre xixilluese për me
kundrue bukurin e andrrës s’eme.
Vonë, shum vonë, tue kërkue andrrat krenare në pasqyrat e panjehuna të jetës,
gjeta papritmas fytyrën t’ime të vërtetë. E, n’ato t’imta, emni i ambël i Narçizit
mori nji shije t’idhun në buzët e mija.
Urti, Urti, hyjneshë hijerandë qi agon nëpër nji dritë të ftoftë shi njatëherë kur
prendojnë andrrat, mos të qofsha mirnjohës për tisat e lylyvertë qi shkjeve, kur m’a
zbulove jetën lakuriq. Brita: – Rrnoftë andrra e bukur qi gënjen. Rrnoftë besimi
n’adrrën e bukur qi gënjen.
Sot jam ndoshta i mjerë pse rrehem me vishtirsi. Zjarrmi i epsheve të holla m’a
dogj mishin në shtat, por m’a poq edhe shpirtin t’e vona. Nji dridhje e
stërkandshme veçse mbet në shtat e në shpirt, dhe grumbulli i vjetve, tue randue në
mue peshëm e tyne, nuk e zhduku: mbet hiri i kangds në buzët e mija.
Ari i andrrave, të rinis u zverdh. por midis shpirtit, e mërtisun në degërmija të
borta, lshon rreze të pashueshme fytyra e nji hyjneshe: fytyra e Poezis, nuse e
shpirtit tim.
Por nuk e thrras unë veten Narçiz sot qi krenin s’e njof ma si vërtyt t’imin kryesuer.
Sot mytin e atij qi ra
e u mbyt n’uj pasqyrues të bukuris së vet nuk e adhuroj si dikur gjatë prendverave
të njoma të jetës, por prap se prap nuk e përbuzi, sepse më ka ndihmue me gjetë
fytyrën t’ime të vërtetë.
Në nji natë errsimplotë dhe heshtimplotë të gjysmës se majit, afër pusit n’oborr të
shtëpis, atnore, ndjeva në terr, qi s’më lente me pa, tue u avit, kah fytyra e ime nji
fytyrë tjetër, e ngritë por e lëmuet e plot butësi ledhatare. Ishte Floçka e Pusit?
Foli? Za nuk ndëgjova. Por disa fjalë pa tingull mrekullisht jehojshin në thellësit e
mshefta të shpirtit tim:
“Mos e mbyt n’idhënim e përvojës hirin e Poezis qi të falen Zanat zemërbardha.
Kërkove vetveten tue rrahë shtigjet e ashpra të jetës. Kërkesa e lumnis të hodhi
mbi vrrije parrizesh të gënjeshtërta. Pa u rysun ndër gabime e mundime, nuk
arrihet prehja ne limanin e qetë t’Urtis. Ti je pinjuell i nji fisi të mjeruem. A s’e
kupton se në dishirin t’and vlojnë dishiret e breznive qi nuk njoften asnji ças hareje
në jetë? A s’e kupton se gjaku arbnuer, qi s’mujt me lulzue ne hare gjatë
kavaljeteve të territ, orvatet ne ty me pase hisen e lumnis qi deri tash i asht
mohue? A s’e ndien në buzë të tueja etin e stërgjyshave qi u linden e u shkimen në
mote krajatash e zezonash, etin përvëlues fatbardhësije qi ia zhuriti shpirtin e
dishruem? Zymnimet zbresin mbi shpirtënt e Shqiptarvet si tubë korbash qi
ndiellin zi. Hapi syt e ndjeshëm, syt e Narçizit andërrtar. Kërko fytyrën e vërtetë.
Përpiqu me gjet lumnin qi lype gjaku i yt. Por mos harro qi gjaku i dejvet të tu
shtrihet si det an’ e kand jashta teje. E ti je vetëm nji shkulm e atij deti. Largo
zymnimet e lene driten e shpreses të derdhet nxituese në shpirtin tand prej syve të
nuses Poezi, hirin e së ciles as zhgënjimet ma mizore as pakuptimi njerzuer ma
damtues nuk mujten me cenue”.
Ishte terr. Tash e kuptoj se po të m’ishte dhane mundësija m’u pasqyrue n’ujin atjenë fund të pusit, asi shtegu unë do t’a kishem ndoshta gjete fytyren t’ime të vërtetë
